عناب

عناب میوه‌ی درختچه یا درخت کوچکی است با گلبرگ‌هایی به رنگ سبز مایل به زرد و جزو میوه‌های هسته‌دار است. میوه‌های این درختچه به‌اندازه‌ی یک خرما (کمی کوچکتر)هستند و رنگ‌شان ترکیبی از قرمز و قهوه‌ای است که از روشن تا سیر تغییر می‌کند. این گیاه، بومیِ جنوب آسیا ازجمله بخش‌های جنوبی و مرکزی چین است .میتوان درختان آنرا از ایران تا هند و جنوب چین و چه بسا جنوب اروپا پیدا کرد، در هر منطقه ای دارای اسامی مختلفی است. در هند و پاکستان آنرا « ایناب» و در شرق آسیا آنرا خرمای قرمز، خرمای چینی یا خرمای هندی می نامند. درخت عناب مثل درخت سنجد است و در نواحی کوهستانی بعضی از منطقه های ایران مثل خراسان یافت ميشود .در انگلیسی به آن jujuba و در فارسی عناب می گویند.از دیگر نام‌های عناب می‌توان به شیلانه، سیلانه، شیلانک، اون‌ناف، زوزوب، سیب‌کوهی، آون‌نافدار، طبرخون، ارج و همچنین سنجد جیلان، سنجد گرگان نام برد.عناب رسیده و شیرین، بهترین نوع این میوه است و مصرف عناب خشک بهتر از نوع تازه آن است و تا دو سال می‌توان آن را مصرف کرد. طبیعت عناب، نه سرد و نه گرم اما مایل به رطوبت است. ابوعلی سینا طبیعت آن را کمی سرد می‌داند و ابن نفیس در کتاب الشامل، عناب را گرم و خشک و رازی در کتاب الحاوی سرد و تر ذکر کرده است. اهوازی و هروی نیز در کتب خود عناب را میوه‌ای سرد و تر که مولد بلغم و دیرهضم است، یاد می‌کنند. از این رو کسانی که دارای مزاج سرد هستند، بهتر است عناب را با گلاب و شکر مصرف کنند. 

خواص عناب:

سم زدایی و تصفیه خون: ساپونین‌ها و آلکالوئیدهای موجود در عناب مستقیما با تصفیه خون و سم زدایی بدن در ارتباط‌ اند. این اثر آنتی اکسیدانی می‌تواند جلوی بسیاری از بیماری‌ها را بگیرد و نیز موجب کاهش استرس در سیستم‌های ایمنی و لنفاوی بدن شود.

لاغری و کنترل وزن: در واقع یکی از خواص عناب کمک به کنترل وزن است. این میوه با کالری کم،‌ و میزان بالایی از پروتئین و فیبر نیازهای تغذیه‌ای شما را تأمین می‌کند و شما را سیر نگه می‌دارد. در نتیجه بین وعده‌های غذایی اصلی سراغ میان‌وعده و تنقلات نمی‌روید و می‌توانید به رژیم غذایی تان پایبند بمانید و به این ترتیب وزن اضافه نمی‌کنید. برای درمان چاقی، ‌یک مشت از برگ‌های عناب را در یک پیمانه آب بریزید و به مدت یک شب آن را خیس کنید و صبح روز بعد، قبل از این که چیزی بخورید آب برگ‌های خیس خورده را بخورید.این کار را به مدت یک ماه انجام دهید و شاهد تغییر وزن خود باشید. شما با این رژیم، عضلات خود را افزایش می‌دهید و از چربی بدن کم می‌کنید و حذف چربی بدن، جزء اصلی از بین بردن چاقی است. 

درمان کمردرد: کسانی که کمر درد دارند به مدت ۷ روز،  روزی ده دانه عناب ابتدا مکیده سپس میل کنند. 

سلامت کبد: مصرف عناب به طور معنی‌داری سطوح آنزیم‌های کبدی را کاهش می‌دهد. این آنزیم‌ها نشانگر آسیب بافتی هستند. یافته‌های بافت شناسی نشان می‌دهند که این میوه اثرات محافظتی در برابر بیماری‌های کبدی دارد. عناب در درمان کبد چرب نیز مفید است. در صورتی که یک فرد گرم مزاج می‌باشید برای درمان نارسایی کبد بهترین کار این است که ابتدا مقداری خون کم کنید، دوم با جوشانده هلیله و مغز فلوس عمل پاک‌سازی را انجام دهید و در گام سوم هر روز ۲۰ گرم عناب نیمکوب شده را بجوشانید، بعد آن را صاف و با سکنجبین مخلوط کنید و بخورید. 

ضد سرطان:اگرچه دانشمندان هنوز در حال پژوهش پیرامون سازوکار دقیق و ارتباط بین مصرف عناب و درمان سرطان هستند،‌ اما نتایج اخیر نشان‌ می‌دهد که بین ترکیبات زیست‌فعال در عناب و کاهش فعالیت رادیکال های آزاد و گسترش سلول‌های سرطانی همبستگی مثبتی وجود دارد. آنتی اکسیدان‌های موجود در عناب عامل بسیار مؤثری در پیشگیری از سرطان و سایر بیماری‌های مزمن مانند بیماریهای قلبی هستند. ویتامین C موجود در عناب یکی از آنتی اکسیدان‌های قوی به شمار می‌رود که به کنترل رشد تومورها و سلول های سرطانی، کمک می‌کند. مطالعات اخیر نشان داده است این میوه در مهار تومورها و سلول‌هایی که منجر به سرطان خون می‌شوند، موثر است. 

مفید برای گوارش: عناب موجب تقویت دستگاه گوارش می‌شود و کم‌اشتهایی را برطرف می‌کند.عناب در زمان ابتلا به اسهال می‌تواند حرکات مربوط به دستگاه گوارش را کاهش دهد.
عناب تقویت‌کننده دستگاه گوارش است و مطالعات بالینی، تأثیرات آن برای رفع مشکلات مختلف گوارش را نشان داده است. مصرف عناب به هضم غذا کمک کرده و در جلوگیری از نفخ موثر است.مخلوط عناب با نمک در بیماران مبتلا به سوءهاضمه و حتی بیماری‌های صفراوی سودمند است.کسانی که زخم معده و ورم روده دارند عناب را با هسته سائیده بعد از غذا یک قاشق چای خوری میل کنند.کسانی که زخم روده و اثنی عشر دارند در طول روز ۵ دانه عناب آهسته مکیده بعد از اینکه کاملا نرم شد جویده میل کنند. 

بارداری:  مصرف عناب در درمان نازایی مفید است.  در منابعی گفته شده که خوردن عناب در دوران بارداری و مخصوصا در ماه دوم بارداری برای جنین مفید است. به جلوگیری از تهوع و استفراغ و برای تسکین درد‌های شکمی در دوران بارداری کمک می‌کند.   در همین خصوص در طب اسلامی توصیه شده که مادر در ماه دوم بارداری هر روز سوره‌ی مبارکه توحید را بر دو عدد عناب بخواند و آن را ناشتا میل کند. 

سرگیجه ی سرد: کسانی‌ که طبع سردی دارند، تعریق سرد دارند، صورت‌شان پرخون نیست و رنگ پریده هستند. افرادی‌که سرگیجه سرد دارند، بهتر است از معجونی استفاده کنند به نام معجون هفتگانه که در آن موادی همچون سیاه دانه، دارچین، زنجبیل، میخک، عناب، چای سبز و هل باد وجود دارد.
برای تهیه این معجون ۲۵ عدد عناب، ۱۰ عدد هل باد، سه قاشق غذاخوری سیاه دانه، سه قاشق غذا خوری میخک، یک قاشق غذاخوری، چهار تکه دارچین، چهار تکه زنجبیل و یک قاشق غذاخوری چای سبز را با پنج لیوان آب جوشانده و از این جوشانده به میزان یک فنجان به مدت یک هفته، آخر شب‌ها استفاده شود. 

افزایش ایمنی: عناب به‌دلیل داشتن مقدار زیادی از آنتی‌اکسیدان‌ها ازجمله ویتامین سی، ویتامین آ و ترکیبات ارگانیک مختلف و اسیدها به شیوه‌های مختلفی باعث تقویت سیستم ایمنی می‌شود. این آنتی اکسیدان‌ها می‌توانند رادیکال‌های آزاد را که عامل بسیاری از امراض و بیماری‌ها هستند خنثی کنند. علاوه‌ بر این ویتامین C منجربه افزایش تولید گلبول‌های سفید می‌شود و همان‌طور که می‌دانید گلبول‌های سفید اولین خط دفاعیِ سیستم ایمنی ما هستند. 

سرماخوردگی،سرفه و گلودرد:در طب سنتی ایران نیز مصرف جوشانده عناب برای درمان سرفه، سرماخوردگی و آنفلوانزا و انواع گلودرد بسیار توصیه شده است. چای عناب در شرق آسیا یک نوشیدنی بسیار گوارا محسوب می‌شود که به جلوگیری از سرماخوردگی نیز کمک می‌کند. اگر دچار سرماخوردگی شده‌اید و از خشکی سینه و سرفه رنج می‌برید، عناب داروی گیاهی مناسب و کارآمدی است. عناب دارای لعاب فراوان، پروتئین، مواد قندی و مقدار زیادی ویتامین C است. عناب به دلیل داشتن لعاب زیاد، نرم کننده سینه و ضد سرفه است.جوشانده عناب گرفتگی صدا را برطرف می‌کند. به علاوه آسم و تنگی نفس را برطرف می‌کند.

کاهش استرس: عناب مانند برخی داروهای کاهنده‌ی اضطراب و تسکین‌دهنده عمل می‌کند. با استفاده از عصاره عناب یا مصرف میوه‌ی آن هورمون‌های شما تنظیم می‌شود و این به ذهن و بدن شما آرامش می‌بخشد. و در نتیجه برای درمان افسردگی نیز یاری دهنده است.

آرامبخش و رافع مشکلات خواب: مصرف عصاره‌ی عناب می‌تواند درمان خانگی مناسبی برای کسانی باشد که مشکل بی خوابی یا بی‌قراری دارند. خاصیت آرامش‌بخشی که در ترکیبات ارگانیک این میوه‌ی مفید وجود دارد ذهن و بدن را آرام می‌کند و بنابراین اگر شب‌ها راحت به خواب نمی‌روید کمی جوشانده‌ی عناب می‌تواند همان چیزی باشد که برای یک خواب راحت و عمیق به آن احتیاج دارید. 

یبوست مزمن: عناب برای کودکان، بزرگسالان و نوزادانی (مصرف عناب برای نوزادان حتما با تایید پزشک باشد) که یبوست مزمن (یبوست طولانی مدت) دارند سودمند است. میوه خشک رسیده به عنوان ملین استفاده می شود. حتی تأثیر آن برای کمک به درمان یبوست با مطالعات بالینی مختلف به اثبات رسیده است و به تمام افرادی که از یبوست رنج می‌برند توصیه می‌شود هر روز صبح یک تکه زنجبیل تازه و چند دانه عناب را در یک لیوان آب جوش قرار داده و پس از چند دقیقه این نوشیدنی را میل کنند. 

دندان درد: عناب دندان‌ها را در برابر پوسیدگی مقاوم می‌سازد. برای درمان دندان درد سائیده عناب را در محل کرم خوردگی دندان بگذارید. 

تقویت استخوان: با افزایش مواد معدنی مانند کلسیم، فسفر و آهن که آنها را با مصرف عناب دریافت می‌کنید سلامت و استحکام استخوان هایتان را تضمین می‌کنید. وقتی پا به سن می‌گذارید مشکلاتی نظیر تحلیل و پوکی استخوان گریبان‌گیر شما می‌شود بنابراین اضافه کردن عناب به رژیم غذایی‌تان می‌تواند این روند را کُند کند. 

کاهنده فشار خون:عناب یک کاهش دهنده فشار خون قوی است. عناب فشار خون بالا را در حد سالم نگه می‌دارد، زیرا هر ۱۰۰ گرم از میوه تازه آن، تنها ۳ میلی گرم و هر ۱۰۰ گرم از میوه خشک آن، تنها ۹ میلی گرم سدیم دارد. یکی از مهم‌ترین راه‌های کنترل فشار خون، کاهش مصرف سدیم است و از سوی دیگر برنامه غذایی پر سدیم، باعث افزایش فشارخون می‌شود. 

سلامت پوست و مو :عصاره و آب عناب به‌صورت موضعی برای درمان التهابات مختلف پوستی ازجمله پسوریازیس،اگزما، و آکنه استفاده شده است. میوه عناب هم اثر مشابهی دارد. عناب همچنین از ظهور چین و چروک و جای زخم روی صورت جلوگیری می‌کند و با اکسیژن‌رسانی وافزایش گردش خون، موجب شادابی پوست صورت می‌شود. به علت دارا بودن انتی‌اکسیدان‌ها، روند پیری پوست را کاهش می‌دهد.
- عناب خون را تصفیه و سموم را از بدن دفع می‌کند و سبب روشنی پوست می‌شود.
- عناب برای  خشکی و خارش پوست،استفاده می شود.
- برای رفع خارش بدن جوشاندة عناب را با شكر شیرین كنید، میل شود.
- خوردن عناب بیماری پوستی گال یا جرب را كاهش می‌دهد روزانه چند دانه میل كنید.
- برای درمان كهير و خارش پوست 50 عدد عناب را با یك لیوان آب جوشانده صاف كرده، صبح ناشتا با سكنجبین مخلوط نموده میل شود. عناب خشك شده را با عسل مخلوط كرده در محل خارش و كهیر بمالید.
- عصاره عناب خاصیت رفع و کاهش چین و چروک و خشکی و قرمزی و رفع آفتاب سوختگی است.
- رشد موی سر را زیاد می كند.
- استفاده از مغز این میوه در زخم‌ها و بریدگی‌ها، سبب سرعت بخشیدن به بهبود آن‌ها می‌شود.
- به علت داشتن اسیدآمینه های مهم، باعث بهبود روند زخم است.
- برای معالجه و التیام زخمهای كهنه گرد ریشه خشك شده عناب را روی آنها بپاشید. 

تقویت حافظه: عناب سرشار از فلاونوئیدها است که قدرت آنتی اکسیدانی فراوانی دارد و از پیری سلولی جلوگیری می کند و همچنین سبب تقویت حافظه می شود 

کاهش کلسترول: عناب از بروز مشکلات قلبی جلوگیری می‌نماید.کاهش دهنده چربی خون است.عناب برای تصلب شرائین مفید می‌باشد.کاهش‌دهنده فشارخون است.همچنین مقادیر پارامترهای بیوشیمیایی مانند قند خون، اوره، کراتینین، کلسترول سرم، تری‌گلیسیرید سرم، HDL، LDL، هموگلوبین و هموگلوبین گلیکوزیله را به طور قابل توجهی به سطح نرمال نزدیک می‌کند.

زخم معده: از موارد دیگر عناب ضد التهابی بودن آن است و روشی طبیعی برای درمان زخم معده است که به صورت له شده هسته عناب به اندازه یک نصف قاشق بعد از غذا مصرف می شود. 

انرژی زا: عناب مغزی و انرژی زا می باشد این در حالی است که این میوه در حین کم کالری بودن انرژی فراوانی را تولید می کند. 

کم خونی: عناب به صورت غیر مستقیم برای کم خونی مفید است خوردن عناب باعث می شود جذب آهن افزایش یابد و در نتیجه منجر به درمان کم خونی می شود. 

بهبود هضم: عناب به‌دلیل داشتن فیبر فرایند هضم را در بدن بهبود می‌بخشد. البته ساپونین‌ها و تری ترپنوئیدها نیز با بهینه‌کردن فرایندِ جذب مواد مغذی و حرکات سالم غذا در روده‌ها در این قضیه نقش دارند. این کار به جلوگیری از بروز یبوست، شکم‌درد، نفخ شکم و بیماری‌های دستگاه گوارش مانند سرطان روده بزرگ کمک می‌کند. 

درمان روماتیسم: استفاده از پودر عناب همراه با شیر، برای درمان روماتیسم استفاده می‌شود، پماد آن نیز به درمان روماتیسم کمک می‌کند.

بهبود گردش خون: عناب یکی از منابع غنی از اهن و فسفر است که هر دو از عناصر مهم در گلبول‌های قرمز خون هستند. اگر به فقر آهن یا کم خونی دچارید ممکن است علائمی مانند ضعف عضلانی، خستگی، سوءِهاضمه،‌سرگیجه و اختلال شناختی در شما بروز کند. با افزایش آهن و فسفرِ دریافتی از طریق میوه عناب،‌ گردش خون شما بیشتر می‌شود و در نتیجه‌ اکسیژن‌رسانی به اندام‌های شما بهتر انجام می‌شود.

خواص پوست و ریشه:

-  از چوب درخت عناب برای ساخت آلات موسیقی , در مواردی خاص برای صنایع دستی و ظروف استفاده می شود. 

- دم کرده ریشه عناب رشد و تقویت موی سر را زیاد می‌کند.
- جوشانده پوست درخت عناب، داروی ضد اسهال است.
- ریشه گیاه عناب در درمان سوء هاضمه مفید است .

فواید دیگر عناب:

ـ عناب به بهبود استرس اکسیداتیو کمک می کند.

_ عناب ضد قارچی است.

_ عناب مقادیر زیادی از ویتامین B1- B2 را شامل می شود.

-  عناب به صورت قطره ای برای کاهش التهاب های پوست و چشم استفاده می شود. 

- در کم فشاری خون و نازایی مفید است.
-  عناب آرامش‌بخش و ضد بد خلقی بوده و تقویت کننده معده و طحال و سیستم گوارشی است.
- خاصیت ضد میکروبی دارد.
- چای عناب دارای ماده ضد سرطانی ساپونینز است. این چای باعث ترمیم بافت‌های آسیب دیده و تقویت عضلات می‌شود.
- استفاده از مغز میوه در زخم‌ها و بریدگی‌ها سبب سرعت بخشیدن به بهبود آن‌ها می‌شود. 

- از عناب و زرشک برای درمان گرمازدگی در تابستان استفاده می شود 

- عناب ترشح صفرا و عملکرد کیسه صفرا را تنظیم می کند. 

 - عناب دفع کنندة بلغم است.

- عناب ادرارآور می‌باشد.

- تسکین‌دهنده درد است. 

- میوه کال عناب تشنگی را کاهش میدهد.

- خستگی شدید را برطرف می‌کند.

طرز تهیه دمنوش عناب: ابتدا مقداری عناب را شسته و آن را خیس کنید، سپس عناب‌ها را داخل قوری ریخته و به مدت ۱۵ دقیقه در دمای ۸۰ درجه بگذارید تا به خوبی دم بکشد. برای مصرف دمنوش عناب نیازی به شیرین کردن آن نیست و تنها با اضافه کردن مقداری آبلیمو آماده خواهد بود.اگر بیش از حد دچار اضطراب و استرس هستید دمنوش عناب بهترین گزینه برای درمان شما است. همچنین این دمنوش به علت داشتن لعاب گرفتگی صدا را درمان کرده و به کاهش فشار خون کمک می‌کند.عناب دشمن سرطان است؛ چراکه مقدار زیاد ویتامین C و آنتی اکسیدان موجود در آن باعث پیشگیری از رشد و حرکت رادیکال‌های آزاد خواهد شد و رشد سلول‌های سرطانی را متوقف خواهد کرد. 

عناب در نسخه های طب سنتی:

- کسانی که زخم معده و ورم روده دارند عناب را با هسته سائیده بعد از غذا یک قاشق چای خوری میل کنند.
- جوشانده عناب نرم کننده سینه است. برای گرفتن نتیجه بهتر، همراه انجیر، کشمش و خرما استفاده شود.
- کسانی که زخم معده و ورم روده دارند عناب را با هسته سائیده بعد از غذا یک قاشق چای خوری میل کنند.
- برای رفع خارش بدن جوشانده عناب را با شکر شیرین کنید، میل شود.
- کسانی که بواسیر دارند صبح ناشتا یک استکان آب جوشانده عناب به مدت ۴ روز میل کنند.
- شربت عناب برای درد سینه، سرفه و فشار خون مفید می‌باشد. طرز تهیه شربت عناب: ۲۰۰ گرم عناب در یک لیتر آب پخته سپس دانه‌های آن را گرفته با ۷۵۰ گرم شکر مخلوط نموده بپزید تا شربت شود.
- کسانی که سردرد یا سرگیجه دارند به مدت ۱۴ روز ، روزی ۵ دانه عناب میل کنند.
- برای درمان کهیر و خارش های پوستی ۱۰ تا ۵۰ عدد عناب (بستگی به سن فرد و شدت بیماری آن دارد) کمی کوبیده در آب جوشانده صاف نموده صبح ناشتا میل شود.
- عناب، انجیر، کشمش و خرما، از هر کدام ۵۰ گرم در یک لیتر آب جوشانده صاف نموده روزی ۳ فنجان میل شود؛ یک شربت خوب مخصوص سرفه و سینه درد و خلط آور و ملین.
- کسانی که سنگ کیسه صفرا دارند عرق بیدمشک و عرق کاسنی را از هر کدام ۱۰۰ گرم و ۵۰ گرم عناب را در آنها خیس نموده سپس صاف کنند روزی ۳ بار هر بار ۲ قاشق غذا خوری قبل از غذا میل کنند.
- کسانی که کمر درد دارند به مدت ۷ روز، روزی ده دانه عناب ابتدا مکیده سپس میل کنند.
- اگر سنگ مثانه دارید ۳۰ عدد عناب را در یک لیوان آب شب خیس کرده صبح ناشتا میل کنید به مدت هفت روز.
- برای درمان سردرد ۳۰ عدد عناب و ۵ گرم تخم گشنیز را در یک لیوان آب جوش دم کرده صبح ناشتا میل شود.
- برای درمان خارش پوست ۵۰ عدد عناب را با یک لیوان آب جوشانده صاف کرده، صبح ناشتا با سکنجبین مخلوط نموده میل شود. عناب خشک شده را با عسل مخلوط کرده در محل خارش و کهیر بمالید. 

عوارض و مضرات عناب:

- عناب حاوی کربوهیدرات‌های پیچیده است و می‌تواند بر سطح قند خون اثر منفی بگذارد؛ بنابراین مبتلایان به دیابت باید در مصرف آن مشورت و احتیاط کنند.

- عناب به‌طور کلی عوارض جانبی بسیار کمی دارد مگر در کسانی که حساسیت‌های طبیعی به میوه‌ها دارند.

- زیاده روی در خوردن عناب باعث کم شدن غرایز جنسی می‌شود.
- عناب در اشخاص سرد مزاج، تولید گاز و نفخ می‌کند و این گونه افراد باید عناب را با مَویز میل نمایند.
- عناب موجب ازدیاد ویتامین k می‌شود که در نتیجه آن خون غلیظ می‌شود بنابراین مصرف زیاد آن برای افرادی که دچار غلظت خون هستند، توصیه نمی‌شود.
- افرادی که از نفخ بیش از حد، انگل‌های روده‌ای و خلط بیش از حد رنج می‌برند، بهتر است قبل از مصرف عناب با پزشک مشورت کنند.